ศาสนสถานแห่งนี้ตั้งอยู่บนดอยบุษราคัมสร้างโดยพระอาจารย์ ไพบูลย์ สุมังคโล เดิมทีเป็นวัดร้างเริ่มสร้างจากศาลาหลังเดียว จากสภาพป่ารกร้าง และซากปรักหักพังของพระพุทธรูปที่ได้มีชาวบ้านที่ศรัทธาพระอาจารย์ไพบูลย์นำมาประกอบกันจนครบองค์พระที่สมบูรณ์ได้ 2 องค์ เรียกขานกันว่าหลวงพ่อเกษมและหลวงพ่อสุข ที่มาของชื่อวัด "อนาลโยทิพยาราม" พระอาจารย์ไพบูลย์ท่านได้ นิมิตว่ามีคนรูปร่าง ดำ สูงใหญ่มาบอกว่าหาก ท่านอาจารย์จะมาอยู่ที่นี่ ก็มาอยู่ได้ แต่ขอให้ตั้งชื่อวัด เป็นวัดหลวงปู่ขาว ซึ่งท่าน พระอาจารย์ก็ ไม่ขัดข้องประการใด ดังนั้นจึงได้เป็นชื่อ วัด อนาลโย เพราะท่าน มีนามว่า "หลวง ปู่ขาว อนาลโย" ก่อนที่หลวงพ่อจะมาสร้างวัดที่นี่ท่านได้นิมิตเห็นสายทรายทองคำหลั่งไหลลงมายังวัดรัตนวนารามเหมือนแม่น้ำไหลมาจำนวนมากมากองอยู่ที่วัดรัตนวนารามเป็นกองมหึมา เมื่อท่านมองไปยังต้นสายจึงเห็นเป็นเขาลูกหนึ่งอยู่อีกฟากหนึ่งของกว๊านพะเยาซึ่งหลังจากนั้นอีก 2 ปี ได้มีญาติโยมอาราธนานิมนต์ท่านไปสร้างวัดบนเขาลูกนั้นที่ชาวบ้านเล่าว่าเคยเห็นแสงสีเหลืองเหมือนทองสุกสว่างอาบไปทั่วทั้งเขา ซึ่งมักจะได้เห็นกันในช่วงวันขึ้น 15 ค่ำ ชาวบ้านจึงได้ขนานนามเขาลูกนั้นว่า ดอยม่อนแก้ว ภายในวัดจะมีพระพุทธรูปศิลปสุโขทัยลักษณะงดงามมาก และยังมีพระพุทธรูปปางต่างๆ อีกหลายองค์ อาทิ พระพุทธไสยาสน์ พระพุทธรูปปางลีลา พระพุทธรูปปางนาคปรก สร้างด้วยความประณีตสวยงามแบบศิลปไทย, รัตนเจดีย์ เป็นศิลปะแบบอินเดียพุทธคยา เก๋งจีนประดิษฐานเจ้าแม่กวนอิม ,หอพระแก้วมรกตจำลอง ซึ่งภายในหอพระแก้วมรกตจำลองนี้ จะมีก้อนอัญมณี บุษราคัม ขนาดใหญ่ที่ได้รับพระราชทานจากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่9 ให้ชม และจากบริเวณยอดเขาสามารถชมทัศนียภาพ ของกว๊านพะเยา และเมืองพะเยาได้พาโนรามา พื้นที่วัดกว้างมาก มีสิ่งปลูกสร้างและศาสนสถานมากมาย แต่บางจุดชำรุดทรุดโทรมเหมือนกับมีคนดูแลไม่ทั่วถึง ครับ

เคยไปเมื่อปี 2557 เป็นวัดที่เก่าแก่และมีความสวยงามมากทั้งศิลปะการปั้นและประติมากรรมอีกทั้งบรรยากาศสงบร่มรื่นมาก เหมาะแก่การไปนั่งสมาธิ ถ้ามีโอกาสอยากไปอีกสักครั้ง