เจ้าพระยานิกรบดินทร์ (โต กัลยาณมิตร) ได้อุทิศบ้านและซื้อที่ดินข้างเคียงเพื่อสร้างวัดเมื่อปี พ.ศ. 2368 น้อมเกล้าฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 พระราชทานนามว่า “วัดกัลยาณมิตร” ทรงพระราชทานพระวิหารหลวงและพระประธาน คือ หลวงพ่อโตหรือพระพุทธไตรรัตนนายก โดยมีพระราชประสงค์ให้เป็นพระพุทธรูปใหญ่อยู่ริมแม่น้ำแบบเดียวกับวัดพนัญเชิง กรุงศรีอยุธยา หลวงพ่อโตเป็นที่เคารพสักการะอย่างสูงในหมู่ชาวจีน เรียกชื่อแบบจีนว่า ซำปอกง

"กัลยาณมิตร"... ในช่วงชีวิตแม้พบพานเพียงหนึ่ง ก็เปรียบดังแสงอรุณสอดส่องทางชีวิต ฉุดรั้งเมื่อเราพลาดพลั้งเห็นผิดเป็นชอบ เคียงข้างเมื่อเราทุกข์ ยินดีเมื่อเราสุข.  ประวัติศาสตร์อันงดงามก่อเกิด เมื่อ 194 ปีก่อน เมื่อเจ้าพระยานิกรบดินทร์ (เจ้าสัวโต แซ่อึ้ง) ต้นสกุลกัลยาณมิตร คหบดีผู้มั่งคั่ง อุทิศบ้านและที่ดินสร้างเป็นอารามหลวง ถวายแด่พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3  ครานั้น...ล้นเกล้ารัชกาลที่ 3 ทรงพระราชทานนาม "วัดกัลยาณมิตร" และพระราชทานนามสกุล "กัลยาณมิตร" อันเป็นสิริมงคลสูงยิ่งแก่ ท่านเจ้าสัว และวงศ์ตระกูล สะท้อนความสำคัญ ของการคบหา "สหายสนิทมิตรแท้" อันเป็น 1 ในมงคลชีวิต ที่มีค่ายิ่ง.  สถาปัตยกรรมภายในวัด ผสมผสานศิลปะไทยและจีน อันเป็นศิลปะแบบพระราชนิยมในสมัยรัชกาลที่ 3 อันมีเอกลักษณ์เฉพาะอันงดงาม ควรค่าแก่การเยี่ยมชม อาทิ  *พระวิหารหลวง*... ประดิษฐาน พระพุทธรูปปางมารวิชัย อันมีพระนามว่า" พระพุทธไตรรัตนนายก" ชาวบ้านเรียกขานขนามนาม "พระโต"  *พระอุโบสถ*...เป็นสถาปัตยกรรมไทยที่ผสมผสานศิลปะจีนอันเป็นรูปแบบพระราชนิยมในรัชกาลที่ 3 ภายในประดิษฐานพระประธานพระพุทธรูปปางป่าลิไลย์  *หอระฆัง พระสนุทรสมาจารย์ (พรหม)​ แขวนระฆังใบใหญ่ที่สุดในประเทศไทย (เส้นผ่าศูนย์กลาง 192 ซม.น้ำหนักมากถึง 13 ตัน)​ หล่อโดยช่างฝีมือ ชาวญี่ปุ่น ท่าน ฟูจิวารา.  *ศาลาการเปรียญ/ศาลเก๋งจีน/ซุ้มประตูโขลนทวาร/เจดีย์ทรงกลมและ เจดีย์จีน (ถะ)​  การเดินทางมาวัดสะดวกทั้งทางบก มีที่จอดรถกว้างขวาง (ค่าบำรุงวัด 20 บาท)​ และทางน้ำ (เส้นทางยอดนิยมของนักท่องเที่ยว)​ ตลอดเส้นทางล่องเรือ ชมวิถีชีวิตริมสองฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยา แวะเยี่ยมชมโบราณสถานสำคัญ และสถานที่ท่องเที่ยวสุดฮิต ที่อยู่ในพื้นที่โดยรอบทุกท่าเรือ.