วัดนี้นับเป็นแลนด์มาร์คแห่งใหม่ของจังหวัดลำปาง ที่ข้าพเจ้าแนะนำว่าห้ามพลาดเป็นอย่างยิ่งเมื่อมาเที่ยวจังหวัดนี้ โดยวัดจะตั้งอยู่บนยอดเขาอันเงียบสงบบนยอดภูเขาที่เรียกว่าดอยพระฌาน ท่านสามารถมองเห็นวิวทิวทัศน์และทัศนียภาพที่สวยงามของอำเภอแม่ทะ,อำเภอเกาะคา และอำเภอเมืองจังหวัดลำปาง ได้รอบทิศแบบ360องศา และในช่วงฤดูฝนถึงฤดูหนาวในช่วงเวลาเช้าตรู่ท่านจะสามารถเห็นทะเลหมอกอันงดงามได้อีกด้วย

ถ้าท่านเดินทางมาเที่ยวในวันปกติที่ไม่ใช่วันหยุดเสาร์-อาทิตย์หรือวันหยุดนักขัตฤกษ์สามารถขับรถขึ้นเขามาจอดยังวัดด้านบนก็ได้ แต่ถ้าตรงช่วงวันหยุดนักท่องเที่ยวจะเยอะมากต้องจอดรถไว้ที่ลานด้านล่างวัดแล้วนั่งรถสองแถวต่อขึ้นไป หรือจะเดินเท้าผ่านบันไดนาคจากด้านล่างสุดตรงขึ้นมายังตัววิหารก็ได้เช่นกันแต่เพื่อเป็นการประหยัดเวลาแนะนำว่าให้ขับรถขึ้นมาด้านบนเพราะบันไดพญานาคที่เดินขึ้นมาค่อนข้างระยะทางไกลพอสมควร

เมื่อเดินผ่านซุ้มประตูโค้งที่ต่อเนื่องกับบันไดนาคเข้ามาแล้ว จะพบกับลานด้านหน้าวิหารถัดมาก็จะเป็นจากลานด้านหน้ามีบันไดนาคที่ทอดตัวขึ้นไปยังพระวิหารพระพุทธเจ้าองค์ปฐม วิหารหลังเล็กเป็นงานพุทธศิลป์ที่สร้างได้งดงามตระการตาเป็นยิ่งนัก

ภายในวิหารเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูปนามว่า “สมเด็จพระพุทธสิกขีทศพลญาณ พิชิตมารวิกรม ปฐมสัมมาสัมโพธิญาณ ศรีพระฌานบรรพต” ประดิษฐานอยู่ในซุ้มเรือนแก้วสีทองอร่าม ภายในวิหารยังประดับด้วยงานแกะสลักปิดทองที่งดงามอ่อนช้อย โดยเฉพาะชิ้นงานแกะสลักเหนือบานประตูฝั่งตรงกับข้ามกับพระประธานที่เป็นรูปพญานาคกระหวัดเกี่ยวรอบองค์พระธาตุสีขาวนั้นถือได้ว่าวิจิตรงดงามเป็นอย่างยิ่ง

สำหรับท่านที่อยากสัมผัสกลิ่นอายประเทศญี่ปุ่นหรืออยากกราบไหว้ "พระใหญ่ไดบุตซึ" ที่สร้างเหมือนกันราวฝาแฝด ที่วัดนี้ก็ได้จัดสร้างขึ้น พระใหญ่ไดบุทสึแห่งเมืองคามาคุระ หรือในชื่อที่คนทั่วโลกรู้จักกันว่า Kamakura Great Buddha (Daibutsu) เป็นแลนด์มาร์กสำคัญของเมืองคามาคุระที่มีอายุกว่า 750 ปีที่ใครมาเยือนเมืองคามาคุระต้องแวะไปสักการะ เพราะนอกจากจะมีประวัติความเป็นมาสุดทึ่งแล้ว ยังได้ถือว่าศักดิ์สิทธิ์ในด้านอายุยืน, ความปลอดภัย, ผ่านอุปสรรคและความยากลำบาก และขอลูก อีกด้วยครับ

พระพุทธรูปไดบุตสึหรือหลวงพ่อโตนี้ขนาดหน้าตัก 14 เมตร เนื้อทองแดง ลักษณะคล้ายกับพระไดบุตสึแห่งวัดโคโตคุ เมืองคามาคุระ ประเทศญี่ปุ่น โดยเป็นพระพุทธรูปประทับนั่ง ธยานมุทรา (ปางสมาธิ) ห่มจีวรคลุมแบบเปิดพระอุระแบบสมดุล พระพักตร์โน้มลงไปด้านหน้า พระเนตรมองต่ำโดยองค์หลวงพ่อไดบุตสึตั้งโดดเด่นท่ามกลางป่าเขียวขจีของดอยพระฌาน มองดูแล้วบรรยากาศราวกับอยู่ในประเทศญี่ปุ่นก็มิปาน

ประวัติของวัดพระธาตุดอยพระฌาน แต่เดิมบนยอดเขามีเพียงซากอิฐปรักหักพังมานานหลายชั่วอายุคน ชาวบ้านเชื่อว่าสถานที่แห่งนี้มีความศักดิ์สิทธิ์เต็มไปด้วยเรื่องราวลี้ลับ ต่อมาได้มีการสร้างองค์พระธาตุขึ้นบนยอดเขา เป็นที่เคารพศรัทธาของชาวบ้านในแถบนั้นสืบมา

หลังจากนั้นพระครูปัญญาวุฒิคุณ (หลวงพ่อปัญญา คนฺธิโย) อดีตเจ้าอาวาสวัดนาคตหลวงเป็นผู้นำพระสงฆ์ สามเณรและพระพุทธศาสนิกชนขึ้นมาบูรณะองค์พระธาตุ รวมทั้งปรับปรุงสถานที่โดยรอบให้สะดวกแก่การประกอบพิธีบูชาพระธาตุ จนเกิดเป็นประเพณีขึ้นดอยพระฌานบูชาพระธาตุปีละครั้ง แต่ระหว่างนั้นก็ยังไม่มีพระสงฆ์ขึ้นมาจำพรรษาและยังไม่มีสิ่งก่อสร้างใดเพิ่มเติม

จวบจน พระอาจารย์พรชัย อคฺควํโส เจ้าอาวาสวัดพระธาตุดอยพระฌาน และพระอาจารย์ปิยพงษ์ ธมมฺวํโส พระภิกษุสหธรรมิกชาวบ้านนาคต ได้ขึ้นมาสำรวจบนดอยพระฌานเป็นครั้งแรก ได้พบองค์พระธาตุสีขาว ยอดพระธาตุบุแผ่นทองจังโก้ มีบ่อน้ำและศาลาบำเพ็ญกุศลหลังเล็กสองหลัง และหลังจากนั้นจึงได้มีการบูรณะก่อสร้างวัดพระธาตุดอยพระฌานครั้งใหญ่จนสำเร็จงดงามอย่างยิ่งเป็นที่ประจักษ์ต่อสายตา

ที่วัดแห่งนี้จะมีประเพณีขึ้นดอยพระฌาน ทุกวันขึ้น 8 ค่ำ เดือน 7 (เดือน 9 ของทางเหนือ) ประมาณเดือนพฤษภาคม ของทุกปี พุทธศาสนิกชนชาวตำบลป่าตันและตำบลใกล้เคียงจะพากันเดินขึ้นดอยไปสักการะพระธาตุบนดอยพระฌาน โดยมีผู้นำของชุมชนที่สำคัญคือ อดีตหลวงพ่อปัญญา วัดนาคตหลวง พระสงฆ์ผู้เป็นศูนย์รวมศรัทธาของพระ เณร และสาธุชนทั้งหลาย ซึ่งมรณภาพไปแล้ว ท่านเป็นผู้นำคณะศรัทธาชาวตำบลป่าตัน มาสักการะพระธาตุเป็นประเพณีประจำทุกปี มีการจุดบั้งไฟบูชาพระธาตุและการแข่งขันบั้งไฟด้วย และได้รับการสืบทอดต่อมาจนถึงปัจจุบันนี้ครับ