ข้าพเจ้าได้มีโอกาสเดินทางมาวัดนี้เป็นครั้งที่สอง เนื่องด้วยเป็นวัดที่มีพระธาตุประจำปีนักษัตริย์ ปีฉลู ซึ่งเป็นปีเกิดของข้าพเจ้า โดยครั้งก่อนได้มาถวายผ้าห่มองค์พระธาตุและครั้งนี้ก็เฉกเช่นเดียวกัน นักท่องเที่ยวเนืองแน่นเสมอสำหรับที่นี่

ภายในวัดพระธาตุลำปางหลวง มีสิ่งศักดิ์สิทธิ์และงานสถาปัตยกรรมงดงามให้ชมมากมาย ไม่ว่าจะเป็นองค์พระธาตุขนาดใหญ่ทรงล้านนาหุ้มด้วยแผ่นทองเหลืองฉลุลายมีความงดงามเป็นอย่างมาก ภายในพระธาตุบรรจุพระเกศาและพระอัฐิธาตุจากพระนลาฎข้างขวา พระศอด้านหน้าและด้านหลัง

เมื่อได้กราบองค์พระธาตุเรียบร้อยแล้วก็เข้าไปที่พระวิหารหลวง ซึ่งมีลักษณะเป็นวิหารโถงไม่มีผนังตามแบบลานนายุคแรก มีกู่พระเจ้าลานทอง หรือเจดีย์ทรงปราสาทที่ภายในประดิษฐานพระเจ้าลานทอง ซึ่งถือว่าเป็นพระพุทธรูปทองสัมฤทธิ์ที่ใหญ่ที่สุดในลำปาง

และอีกหนึ่งสถานที่ห้ามพลาดไปชมก็คือ “พระธาตุหัวกลับ” ที่ซุ้มพระพุทธบาท สามารถขึ้นไปชมได้เฉพาะผู้ชายเท่านั้น ซึ่งเป็นปรากฏการณ์ทางวิทยาศาสตร์ที่เกิดจากการณ์หักเหของแสง หลักการเดียวกับกล้องรูเข็ม โดยจุดชมเงาพระธาตุหัวกลับที่เป็นไฮไลท์จะอยู่ที่มณฑปพระพุทธบาทที่อยู่ด้านหลังองค์เจดีย์ ว่ากันว่าถูกค้นพบโดยบังเอิญเมื่อพระสงฆ์เข้าไปทำความสะอาดในมณฑปแล้วพบเงาพระธาตุที่เกิดจากแสงที่ส่องลอดผ่านรูเล็กๆ บนผนัง ปรากฏในลักษณะของเงาพระธาตุหัวกลับ มีสีสันสวยงามตามจริง แต่ทั้งนี้มีข้อห้ามผู้หญิงขึ้นไปชมพระธาตุหัวกลับบนมณฑปพระพุทธบาท

โดยผู้หญิงสามารถเข้าไปชมเงาพระธาตุได้อีกที่หนึ่งคือที่ “วิหารลายคำ” หรือ “วิหารพระพุทธ” ด้านข้างองค์เจดีย์ ที่นอกจากจะเป็นอีกหนึ่งจุดชมเงาพระธาตุลำปางหลวงแล้ว ก็ยังเป็นที่ประดิษฐาน “หลวงพ่อพระพุทธ” พระพุทธรูปศิลปะเชียงแสนสามปางมารวิชัยที่ได้ชื่อว่ามีพระพุทธลักษณะที่งดงามมากแห่งหนึ่งในลานนาอีกด้วย

วิหารน้ำแต้ม หรือวิหารภาพเขียนสี (“แต้ม” แปลว่า ภาพเขียน) เป็นวิหารเปิดโล่งที่เก่าแก่ที่สุดอีกหลัง หนึ่งทางภาคเหนือ ภายในเป็นรูปแบบของสถาปัตยกรรมไทยที่งดงาม ไม่มีฝ้าเพดานกำแพงด้าน พระประธาน เขียนภาพลายทองบนพื้นรักแดง มีภาพจิตรกรรมศิลปะล้านนาบนแผงไม้คอสองที่กล่าวกัน ว่าเก่าแก่ที่สุดและหลง เหลือเพียงแห่งเดียว ในเมืองไทย อายุราวพุทธ ศตวรรษที่ 21 ลงมา แต่ปัจจุบันภาพเขียนลบเลือนไปมาก และภายในวิหารจะประดิษฐานพระพุทธรูปสัมริดปางมารวิชัย หน้าตักกว้าง 1.25 เมตร สูง 1.25 เมตร

นอกจากนั้นอย่าลืมเข้าไปกราบ “พระแก้วดอนเต้า” (พระแก้วมรกต)แห่งลำปาง ที่สร้างจากหยกสีเขียวเข้ม เป็นศิลปะแบบเชียงแสนตอนปลาย องค์พระประทับนั่งสมาธิราบมือประสานบนตัก ประดิษฐานอยู่ในกุฏิพระแก้วของวัดพระธาตุลำปางหลวงนั่นเอง นับว่าเป็นพระพุทธรูปคู่บ้านคู่ เมืองของจังหวัดลำปาง ทุกปีจะมีงานนมัสการ พระแก้ว ดอนเต้าในวันเพ็ญเดือน 12 ครับ